Andrographolide, chiết xuất từ cây Xuyên Tâm Liên, đang dần khẳng định vị thế như một “viên ngọc quý” trong y học tự nhiên nhờ hàng loạt tác dụng vượt trội. Từ khả năng chống viêm, chống oxy hóa mạnh mẽ đến bảo vệ thần kinh, tim mạch và thậm chí là ngăn ngừa ung thư, hợp chất này mở ra nhiều hứa hẹn trong điều trị các bệnh mãn tính và phức tạp. Với tiềm năng lớn và hiệu quả toàn diện, Andrographolide đang trở thành chìa khóa cho những liệu pháp y học mới, mang lại hy vọng cho sức khỏe con người trong tương lai.
Giới thiệu
Andrographolide, một loại diterpen lacton chiết xuất từ cây Xuyên Tâm Liên (Andrographis paniculata), đã thu hút được sự chú ý lớn từ giới nghiên cứu y khoa trong thời gian gần đây. Hợp chất này được biết đến với nhiều tác dụng sinh học quan trọng, bao gồm khả năng chống viêm, chống oxy hóa, bảo vệ thần kinh, bảo vệ tim mạch, chống ung thư và kháng virus. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng andrographolide có tiềm năng ứng dụng trong điều trị nhiều loại bệnh lý phức tạp. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện về tác dụng của andrographolide, dựa trên những phát hiện nghiên cứu mới nhất.
Andrographolide, hoạt chất làm nên vị đắng đặc trưng của cây xuyên tâm liên
1. Tác dụng chống viêm và chống oxy hóa
1.1. Cơ chế chống viêm của Andrographolide
Andrographolide có khả năng chống viêm mạnh mẽ thông qua việc can thiệp vào các yếu tố phiên mã quan trọng như NF-κB, AP-1, và HIF-1. Những yếu tố này đóng vai trò chính trong quá trình điều chỉnh biểu hiện của các gene liên quan đến phản ứng viêm. Ngoài ra, andrographolide còn tác động lên các đường tín hiệu như PI3K/Akt, MAPK, và JAK/STAT, giúp ức chế quá trình viêm bằng cách giảm sản xuất các cytokine gây viêm như IL-6, TNF-α, và IL-1β.[1,5,9,10]
1.2. Khả năng chống oxy hóa
Cùng với tác dụng chống viêm, andrographolide còn có tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp bảo vệ tế bào khỏi các tổn thương do stress oxy hóa. Stress oxy hóa là một trong những nguyên nhân chính gây ra nhiều bệnh lý mãn tính như bệnh tim mạch, ung thư và thoái hóa thần kinh. Andrographolide có thể làm giảm các gốc tự do bằng cách kích hoạt AMPK, một enzyme quan trọng trong quá trình điều hòa cân bằng năng lượng tế bào. [3,9,10]
Cấu trúc hóa học đặc biệt của andrographolide với các nhóm hydroxyl, nhân lacton và hệ thống liên kết đôi đã tạo nên một hợp chất có khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ.
1.3. Ứng dụng điều trị trong viêm đại tràng và bệnh mạch vành
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng andrographolide có thể làm giảm các triệu chứng viêm ở các bệnh lý như viêm đại tràng cấp tính và bệnh mạch vành. Trong một nghiên cứu trên động vật, andrographolide đã được chứng minh là giảm thiểu viêm ruột bằng cách ức chế các yếu tố phiên mã NF-κB và MAPK. Điều này mở ra tiềm năng ứng dụng lớn của hợp chất này trong điều trị các bệnh viêm nhiễm mãn tính.
2. Tác dụng bảo vệ thần kinh
2.1. Bảo vệ trong mô hình thiếu máu não và bệnh thoái hóa thần kinh
Andrographolide đã được nghiên cứu rộng rãi trong lĩnh vực bảo vệ thần kinh, đặc biệt là trong các mô hình bệnh thiếu máu não và các bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer và Parkinson. Hợp chất này có khả năng giảm thể tích nhồi máu não trong các mô hình động vật bị đột quỵ, đồng thời làm giảm sự suy giảm chức năng thần kinh bằng cách ức chế phản ứng viêm và rối loạn chức năng synapse. Điều đáng chú ý là andrographolide có thể vượt qua hàng rào máu não, phân phối vào các vùng khác nhau trong não bộ, từ đó phát huy tác dụng bảo vệ. [4]
2.2. Cải thiện trí nhớ và khả năng học tập
Bên cạnh khả năng bảo vệ tế bào thần kinh, andrographolide còn thể hiện tiềm năng đáng kể trong việc nâng cao chức năng nhận thức [2,4]:
- Các nghiên cứu tiền lâm sàng đã chỉ ra rằng hợp chất này có thể cải thiện đáng kể trí nhớ, khả năng học tập và các quá trình nhận thức khác ở các mô hình động vật.
- Cơ chế tác động này được cho là liên quan đến khả năng của andrographolide trong việc tăng cường sự hình thành và tăng cường kết nối giữa các tế bào thần kinh, quá trình quan trọng đối với việc ghi nhớ và học hỏi.
- Đặc biệt, andrographolide có thể kích thích sự sản sinh các yếu tố thần kinh có tác dụng bảo vệ và thúc đẩy sự tăng trưởng của các tế bào thần kinh mới, góp phần cải thiện chức năng của vùng hải mã – trung tâm điều khiển trí nhớ của não bộ.
- Ngoài ra, bằng chứng thực nghiệm cho thấy andrographolide có khả năng giảm viêm và stress oxy hóa trong não, hai yếu tố được coi là nguyên nhân chính gây ra sự suy giảm nhận thức liên quan đến tuổi tác và các bệnh thoái hóa thần kinh.
Điều đáng chú ý là, các nghiên cứu này đều cho thấy andrographolide có độ an toàn cao, không gây ra các tác dụng phụ đáng kể đối với não bộ [2,4], mở ra triển vọng ứng dụng andrographolide trong việc phòng ngừa và điều trị các bệnh lý thoái hóa thần kinh như Alzheimer và Parkinson.
3. Tác dụng chống ung thư
3.1. Ức chế tăng sinh và di căn tế bào ung thư
Andrographolide đã chứng minh khả năng chống ung thư bằng nhiều cơ chế khác nhau. Hợp chất này có thể ức chế sự tăng sinh, di căn và xâm lấn của tế bào ung thư bằng cách gây ra stress oxy hóa, ngăn chặn chu kỳ tế bào, và kích hoạt quá trình tự chết tế bào (apoptosis) và hoại tử [1,6,7,8]. Một điểm đáng chú ý là andrographolide có thể ức chế sự tái hoạt động của virus Epstein-Barr trong các tế bào ung thư đầu cổ, từ đó ngăn chặn sự phát triển của khối u [6].
3.2. Cơ chế gây chết tế bào và hoại tử
Andrographolide không chỉ kích hoạt quá trình apoptosis mà còn có thể gây ra hoại tử tế bào thông qua cơ chế necroptosis. Đây là một hình thức gây chết tế bào khác với apoptosis, trong đó tế bào bị phân rã theo cách không lập trình. Khả năng tác động đa dạng của andrographolide lên quá trình chết tế bào mở ra nhiều cơ hội cho việc sử dụng hợp chất này trong điều trị ung thư.
Nguồn ảnh
Sự khác biệt giữa quá trình Apoptosis và Necroptosis
| Đặc điểm | Apoptosis | Necroptosis |
| Tính chất | Có quy định | Không có quy định |
| Gây viêm | Không | Có |
| Thay đổi hình thái tế bào | Co lại, phân mảnh | Trương lên, vỡ |
| Vai trò sinh lý | Phát triển, duy trì cân bằng | Phản ứng với tổn thương, nhiễm trùng |
4. Tác dụng bảo vệ tim mạch
Cải thiện chức năng nội mô và giảm đáp ứng viêm
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng andrographolide có thể bảo vệ chống lại các rối loạn chức năng nội mô và đáp ứng viêm liên quan đến bệnh mạch vành. Bằng cách điều chỉnh các con đường tín hiệu PPAR và NF-κB, andrographolide giúp cải thiện chức năng nội mô, từ đó bảo vệ hệ tim mạch khỏi các tổn thương do viêm nhiễm.[3]
Cải thiện lipid máu và giảm chết tế bào tim
Ngoài tác dụng bảo vệ mạch máu, andrographolide còn có khả năng cải thiện hồ sơ lipid, giúp giảm cholesterol xấu (LDL) và tăng cholesterol tốt (HDL). Điều này không chỉ giúp bảo vệ hệ tim mạch mà còn giảm thiểu nguy cơ xơ vữa động mạch và các biến chứng liên quan. Hơn nữa, hợp chất này cũng có thể giảm thiểu hiện tượng chết tế bào trong tim, giúp bảo vệ tim khỏi các tổn thương do thiếu máu cục bộ [3].
5. Tác dụng kháng khuẩn và kháng virus
Khả năng kháng virus
Một trong những điểm nổi bật của andrographolide là khả năng kháng virus mạnh mẽ, đặc biệt là đối với virus Epstein-Barr. Hợp chất này có thể ức chế sự tái hoạt động của virus, giảm thiểu sự sản xuất virus trong các tế bào nhiễm bệnh [1,6]. Điều này mở ra triển vọng cho việc sử dụng andrographolide trong điều trị các bệnh lý liên quan đến virus, bao gồm cả các bệnh lý ác tính do virus gây ra.
Khả năng kháng khuẩn
Bên cạnh tác dụng kháng virus, andrographolide còn có khả năng kháng khuẩn, giúp ức chế sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn gây bệnh [6]. Tác dụng này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh gia tăng tình trạng kháng kháng sinh hiện nay, khi các loại thuốc kháng sinh truyền thống ngày càng mất đi hiệu quả.
 Là một dược liệu quý giá từ thiên nhiên, xuyên tâm liên đã đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị các bệnh nhiễm trùng, đặc biệt trong điều kiện chiến tranh khi nguồn thuốc kháng sinh còn hạn chế. |
Hiện nay, nghiên cứu cho thấy xuyên tâm liên là một loại thuốc kháng sinh thực vật tiềm năng trong điều trị COVID-19 chủ yếu nhờ vào hoạt tính của andrographolide. Cơ chế tác động của andrographolide chống lại virus SARS-CoV-2 được cho là thông qua việc ức chế enzyme protease chính của virus trên thử nghiệm in silico
6. Tác dụng chuyển hóa
Điều hòa chuyển hóa glucose
Andrographolide có khả năng điều hòa quá trình chuyển hóa glucose, góp phần vào tác dụng chống viêm và chống oxy hóa của hợp chất này. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng andrographolide có thể cải thiện sự nhạy cảm với insulin và giúp kiểm soát lượng đường trong máu, mở ra tiềm năng sử dụng trong điều trị bệnh tiểu đường và các rối loạn chuyển hóa liên quan [5].
Ứng dụng trong các rối loạn chuyển hóa
Tác dụng điều hòa chuyển hóa của andrographolide không chỉ giới hạn ở đường glucose mà còn bao gồm cả các thành phần khác như lipid và protein. Điều này làm tăng thêm tiềm năng sử dụng của hợp chất này trong các bệnh lý liên quan đến rối loạn chuyển hóa trong lâm sàng, chẳng hạn như:
- Tiểu đường
- Béo phì
- Rối loạn lipid máu
- Bệnh gan nhiễm mỡ
- Các bệnh liên quan đến chuyển hóa khác
Kết luận
Andrographolide nổi bật như một hợp chất thiên nhiên đa năng với tiềm năng ứng dụng lớn trong y học hiện đại. Từ khả năng chống viêm, chống oxy hóa mạnh mẽ đến tác dụng bảo vệ thần kinh, tim mạch, và đặc biệt là khả năng chống ung thư, hợp chất này đã mở ra nhiều cơ hội điều trị cho các bệnh lý phức tạp và khó chữa. Không chỉ dừng lại ở đó, andrographolide còn cho thấy khả năng kháng khuẩn, kháng virus hiệu quả, hứa hẹn là giải pháp hữu ích trong bối cảnh kháng kháng sinh và sự xuất hiện của các loại virus nguy hiểm mới.
Sự đa dạng trong tác dụng của andrographolide cho thấy tiềm năng rất lớn trong việc chăm sóc sức khỏe, từ điều trị các bệnh mãn tính cho đến phòng ngừa các bệnh lý liên quan đến viêm và rối loạn chuyển hóa. Tuy nhiên, để phát huy hết sức mạnh của hợp chất này, các nghiên cứu lâm sàng chuyên sâu cần được tiếp tục triển khai nhằm xác định rõ liều lượng, cơ chế tác động và các ứng dụng thực tiễn.
Với tất cả những đặc tính nổi bật, andrographolide không chỉ là một liệu pháp tiềm năng trong y học mà còn đại diện cho tương lai của các hợp chất chiết xuất từ thiên nhiên trong việc cải thiện và bảo vệ sức khỏe con người một cách bền vững.
REFERENCES
[1]. Islam, M., Ali, E., Uddin, S., Islam, M., Shaw, S., Khan, I., Saravi, S., Ahmad, S., Rehman, S., Gupta, V., Găman, M., Găman, A., Yele, S., Das, A., Sousa, J., Dantas, S., Rolim, H., Melo-Cavalcante, A., Mubarak, M., Yarla, N., Shilpi, J., Mishra, S., Atanasov, A., & Kamal, M. (2018). Andrographolide, a diterpene lactone from Andrographis paniculata and its therapeutic promises in cancer.. Cancer letters, 420, 129-145 . https://doi.org/10.1016/j.canlet.2018.01.074.
[2]. Hossain, R., Quispe, C., Herrera-Bravo, J., Beltrán, J., Islam, M., Shaheen, S., Cruz-Martins, N., Martorell, M., Kumar, M., Sharifi‐Rad, J., Ozdemir, F., Setzer, W., Alshehri, M., Calina, D., & Cho, W. (2022). Neurobiological Promises of the Bitter Diterpene Lactone Andrographolide. Oxidative Medicine and Cellular Longevity, 2022. https://doi.org/10.1155/2022/3079577.
[3]. Shu, J., Huang, R., Tian, Y., Liu, Y., Zhu, R., & Shi, G. (2020). Andrographolide protects against endothelial dysfunction and inflammatory response in rats with coronary heart disease by regulating PPAR and NF-κB signaling pathways.. Annals of palliative medicine. https://doi.org/10.21037/apm-20-960.
[4]. Lu, J., Ma, Y., Wu, J., Huang, H., Wang, X., Chen, Z., Chen, J., He, H., & Huang, C. (2019). A review for the neuroprotective effects of andrographolide in the central nervous system.. Biomedicine & pharmacotherapy = Biomedecine & pharmacotherapie, 117, 109078 . https://doi.org/10.1016/j.biopha.2019.109078.
[5]. Burgos, R., Alarcón, P., Quiroga, J., Manosalva, C., & Hancke, J. (2020). Andrographolide, an Anti-Inflammatory Multitarget Drug: All Roads Lead to Cellular Metabolism. Molecules, 26. https://doi.org/10.3390/molecules26010005.
[6]. Heawchaiyaphum, C., Malat, P., Pientong, C., Roytrakul, S., Yingchutrakul, Y., Aromseree, S., Suebsasana, S., Mahalapbutr, P., & Ekalaksananan, T. (2023). The Dual Functions of Andrographolide in the Epstein–Barr Virus-Positive Head-and-Neck Cancer Cells: The Inhibition of Lytic Reactivation of the Epstein–Barr Virus and the Induction of Cell Death. International Journal of Molecular Sciences, 24. https://doi.org/10.3390/ijms242115867.
[7]. Phetruen, T., Dam, B., & Chanarat, S. (2023). Andrographolide Induces ROS-Mediated Cytotoxicity, Lipid Peroxidation, and Compromised Cell Integrity in Saccharomyces cerevisiae. Antioxidants, 12. https://doi.org/10.3390/antiox12091765.
[8]. Li, J., Cheung, H., Zhang, Z., Chan, G., & Fong, W. (2007). Andrographolide induces cell cycle arrest at G2/M phase and cell death in HepG2 cells via alteration of reactive oxygen species.. European journal of pharmacology, 568 1-3, 31-44 . https://doi.org/10.1016/J.EJPHAR.2007.04.027.
[9]. Cui, K., Liu, J., Huang, L., Qin, B., Yang, X., Li, L., Liu, Y., Gu, J., Wu, W., Yu, Y., & Sang, A. (2020). Andrographolide attenuates choroidal neovascularization by inhibiting the HIF-1α/VEGF signaling pathway.. Biochemical and biophysical research communications, 530 1, 60-66 . https://doi.org/10.1016/j.bbrc.2020.06.130.
[10]. Kim, N., Lertnimitphun, P., Jiang, Y., Tan, H., Zhou, H., Lu, Y., & Xu, H. (2019). Andrographolide inhibits inflammatory responses in LPS-stimulated macrophages and murine acute colitis through activating AMPK.. Biochemical pharmacology, 113646 . https://doi.org/10.1016/j.bcp.2019.113646.
